Mariana Purnell
MEDEWERKER
Die Buro vir Voedsel- en Landboubeleid (BFAP) vind in sy jongste vooruitsig, die ‘BFAP Baseline 2023’, dat onlangse wêreldgebeure, uitbrekings van siektes, ernstige droogtes en finansiële krisisse, onsekerheid skep oor wat in landbou kan gebeur in die volgende dekade.
Tydens die bekendstelling van die jongste vooruitsig vir die landbousektor tussen 2023 en 2032 is klem gelê op die feit dat die sektor toenemende druk en uitdagings ervaar wat sy bydrae tot die bruto binnelandse produk belemmer.
Die sitrusbedryf in Suid-Afrika het in die afgelope dekade ‘n merkbare transformasie ondergaan, met die totale oppervlakte onder produksie wat toegeneem het van 60 000 tot 100 000 hektaar. Hierdie uitbreiding het nie net ‘n ekonomiese uitwerking gehad nie, maar dit het ook bygedra tot die verbetering van Suid-Afrika se landbou-uitvoermarkte en internasionale mededingendheid.
Met ‘n vestigingskoste van ongeveer R500 000 per hektaar, is die belegging in die uitbreiding van sitrusboorde nie gering nie. Die privaatsektor het oor die afgelope dekade ‘n indrukwekkende belegging van ongeveer R20 miljard in die bedryf gemaak het. Figuur 1 illustreer die groei van suurlemoen en sagte sitrus se oppervlakte oor die afgelope dekade en beklemtoon ook die 7 000 hektaar uitbreiding in lemoene.
In die toekoms sal voorspellings vir die groei in uitvoervolume die groei in produksie weerspieël en daartoe lei dat die uitvoerwaarde van lemoene, sagte sitrus, suurlemoene en pomelo’s moontlik R21 miljard, R11,5 miljard, R10 miljard en R2,8 miljard onderskeidelik kan bereik (Figuur 2).
Met die voorspelde groei in volume bly die nominale uitvoerpryse volgens die BFAP se vooruitsig effens gedemp. Oor die komende dekade beweeg pryse sodanig dat die werklike, inflasie-aangepaste vlakke stabiliseer rondom die vlakke van 2012. Dit impliseer dat nominale pryse vir sagte sitrus, gesteun deur ‘n verswakkende rand oor tyd, na verwagting 2020-vlakke teen 2027 sal oorskry, terwyl huidige projeksies vir lemoenpryse aandui dat die piekvlakke van 2018 nie in die komende dekade oorskry sal word nie. Nuwe bedryfsgemiddelde pryse vir lemoene en pomelo’s van ongeveer R13 000/ton en R12 000/ton onderskeidelik kan teen 2032 gerealiseer word.
‘n Aansienlike belegging het in navorsing en ontwikkeling plaasgevind, met ‘n jaarlikse belegging van ongeveer R150 miljoen om die jongste tegnologie en kultivars in die bedryf te gebruik en globale mededingendheid te verseker. Hierdie samewerking tussen die privaatsektor en die regering het ook bygedra tot die ontsluiting van uitvoermarkte. As gevolg hiervan is sitrus tans Suid-Afrika se grootste landbou-uitvoerproduk. In werklikheid het sitrusuitvoer die top vier ingevoerde landbouprodukte, naamlik rys, koring, palmolie en pluimvee, oorskry.
Die bedryf staar nietemin tans ‘n aantal uitdagings in die gesig. Een van die groot uitdagings is die toenemende strengheid van sanitêre en fitosanitêre vereistes. Byvoorbeeld, die nuwe kouekettingvereistes wat op sitrusuitvoer van toepassing is as gevolg van risiko’s rakende die valskodlingmot, het die uitvoerbedryf geraak. Hierdie vereistes het ‘n uitwerking op die prosesse en koste van die sitrusuitvoer en vereis aanpassing en navorsing om by die nuwe regulasies aan te pas.
BFAP se data toon dat uitvoermarkte vir Suid-Afrikaanse sitrus, in volgorde van belangrikheid, soos volg is: die EU (32%), Midde-Ooste (19%), Suid-Oos-Asië (15%), die Verenigde Koninkryk (9%), Noord-Amerika (9%), Rusland (8%), Asië (6%) en Afrika en Eilande (2%). Nietemin, die EU se implementering van nuwe kouebehandelingsprotokolle vir lemoeninvoer het ‘n uitwerking op die uitvoer van hierdie produk. Dit het veroorsaak dat Suid-Afrikaanse produsente moet soek na alternatiewe markte en strategieë om aan die nuwe vereistes te voldoen.
Die invloed van omgewingsfaktore, soos 2015-2018 se droogte en die wisselvallige wisselkoers van die rand, het ook ‘n merkbare invloed op die bedryf gehad. Hierdie faktore kan die produksie en uitvoerpatrone van sitrus beïnvloed, wat op sy beurt die inkomste en winsgewendheid van produsente kan beïnvloed. Die bedryf moet ook die toenemende vraag na sitrusproduk in ag neem, wat kan lei tot ‘n styging in produksievolume, maar wat terselfdertyd die druk op pryse kan verhoog.
Die toekoms van die sitrusbedryf in Suid-Afrika toon ‘n mengsel van geleenthede en uitdagings. Terwyl daar voortgesette groeimoontlikhede is, moet die bedryf aandag gee aan faktore soos sanitêre en fitosanitêre vereistes, omgewingsinvloede en wisselvallige internasionale marktoestande. Deur voortdurende samewerking tussen die privaatsektor, die regering en navorsingsinstellings, kan die sitrusbedryf voortgaan om ‘n betekenisvolle bydrae te maak tot die Suid-Afrikaanse landbou- en uitvoerekonomie. Met deurdagte beplanning, aanpassings aan nuwe regulasies en aanwending van vindingryke tegnieke, kan die bedryf floreer en steeds ‘n sinvolle bydrae tot die ekonomiese landskap lewer.